Bartonella to należąca do należy do grupy Proteobakterii gramm-ujemna, tlenowa bakteria o niewielkich rozmiarach od 2 – 3 mikrometrów długości i od 0.2 – 0.5 mikrometrów szerokości. Bakteria ta wykazuje polimorfizm, czyli posiada zdolność przebierania rożnych kształtów i rozmiarów. Pozbawiona wici nie wykazuje zdolności ruchu. Nie produkuje również sporów. Podobnie jak krętki boreliozy jest ona zaliczana do bakterii wymagających, tzn. trudnych w hodowli w warunkach laboratoryjnych. Utrudnia to badania nad nią i wywoływanymi przez nią chorobami.
Rezerwuarem dla Bartonelli spp. są ludzie, koty, psy, zwierzęta hodowlane oraz dziko żyjące. Przenoszone są przez żywiące się krwią stawonogi m. in. kleszcze, pchły, moskity oraz wszy odzieżowe. Do zakażenia może dojść bezpośrednio w wyniku podrapania lub pokąsania przez zakażone zwierzę.
Znane są cztery gatunki Bartonelii wywołujące choroby u ludzi, ale ich liczba może być większa. Bartonella quintana jest przenoszona przez wszy i wywołuje gorączkę okopową. Bartonella henselae wywołuje chorobę kociego pazura i jest czynnikiem koinfekcyjnym zazwyczaj wykrywanym wraz z boreliozą. Bartonella bacilliformis przenoszona jest przez moskity żyjące na dużych wysokościach w Andach i wywołuje najgroźniejszą postać bartonelozy – gorączkę Oroya. Bartonella elizabethae powoduje zapalenie wsierdzia. Gatunki znalezione u kleszczy są nietypowe, bardzo zbliżone lecz nie identyczne z Bartonella henselae, Bartonella quintana, Bartonella washoensis i Bartonella vinsonii. Gatunki Bartonella, podobnie jak ma to miejsce u Borrelii, podlegają szybkim i trudno uchwytnym zmianom genetycznym. Przyjęto więc nazewnictwo BLO, czyli Bartonella Like Organism (organizm podobny do Bartonelli) w ten sposób określając organizm powodujący odkleszczową bartoneloze u ludzi. Nie do końca jest bowiem wiadome, czy odkleszczowa bartoneloza jest typową bartonelozą, zwaną chorobą kociego pazura. Objawy odkleszczowej bartonelozy są bowiem inne niż choroby kociego pazura. Również leki skuteczne w chorobie kociego pazura maja niska skuteczność w odkleszczowej bartonelozie. Uważa się, że Bartonella (BLO) jest jednym z patogenów najczęściej występujących w kleszczach. Infekcja bakteriami Bartonelli bardzo często towarzyszy boreliozie. W takim przypadku współistnienia tych dwóch infekcji dochodzi do zaostrzenia objawów, szczególnie jeśli doszło do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego.
Bakterie Bartonelli wykazują zdolność swoistej adaptacji u poszczególnych gatunków zwierząt, które zakażają. Wiele bakterii z tego rodzaju namnaża się i utrzymuje w krwinkach czerwonych. Bakterie po przedostaniu się do organizmu gospodarza rozsiewane są w sposób bierny, krążą w jego krwiobiegu przez okres ok. 3–4 dni, a następnie zajmują niszę pierwotną, którą stanowią komórki śródbłonka naczyń krwionośnych. Po kilku dniach przedostają się do czerwonych krwinek czyli erytrocytów, gdzie dochodzi do ich rozmnażania. Nie dochodzi do hemolizy zakażonych komórek (wyjątek stanowi B. bacilliformis), a zakażone erytrocyty usuwane są z organizmu żywiciela w sposób naturalny. Nieznane są mechanizmy zapobiegające hemolizie czerwonych krwinek i pozwalające utrzymywać się bakteriom wewnątrz tych krwinek. Bakterie z rodzaju Bartonella posiadają zdolność do zasiedlania wtórnych niszy, którymi są tkanki dobrze unaczynione, takie jak zastawki serca, wątroba, śledziona (B. henselae i B. quintana) lub łożyska naczyniowe skóry (B. bacilliformis). Wzrasta liczba dowodów na to, że bakterie Bartonelii oprócz komórek śródbłonka infekują również szpik kostny. Objawy infekcji kości są zazwyczaj łagodne lub wgóle nie występuja w przypadku B.henselae. Znacznie ostrzejsze objawy występują w przypadku zakażenia B.quintana (gorączką okopową), wywołując bardzo silne bóle podudzi.
Bakterie Bartonelli dysponują skutecznymi mechanizmami umożliwiającymi unikanie odpowiedzi immunologicznej gospodarza, a dokładnie procesom fagocytozy. Ponadto Bartonella, w odpowiedzi na system odpornościowy gospodarza, generuje liczne zamiany genetyczne w swoim organizmie w celu maksymalnego zwiększenia możliwości przetrwania w organizmie gospodarza. Umożliwia jej to również zasiedlenie takich nisz w organizmie jak szpik kostny czy układ limfatyczny. Często dochodzi do zmian w strukturze białek na zewnętrznej błonie komórkowej (m.in. wiele cząsteczek adhezyjnych takich jak BadA), które przybierają różne formy ciężkie do rozpoznania przez system odpornościowy. Jeśli patogen zmieni ekspresję białek lub przez dłuższy czas nie będzie produkował białek na swojej powierzchni to taki mikroorganizm może przetrwać i namnożyć się w organizmie gospodarza.
Bartonella dysponuje również mechanizmami umożliwiającymi jej utrzymywanie się w ściankach naczyń. Bakterie te bowiem w istotny sposób wpływają na funkcjonowanie komórek śródbłonka. Wpływ ten polega w pierwszym rzędzie na zakażeniu komórek, aktywacji czynników prozapalnych, spowolnieniu apoptozy i pobudzeniu procesów rozmnażania. Skutekiem tego jest, w mniejszym lub większym stopniu, rozrost komórek śródbłonka w mikronaczyniach oraz tworzenie się nowych naczyń (neowaskularyzacja, angiogeneza). Przebywanie wewnątrz komórek śródbłonka pozwala bakteriom na rozmnażanie się, będąc stosunkowo dobrze zabezpieczonymi przed odpowiedzią immunologiczną gospodarza.
Podczas przewlekłej infekcji obserwuje się osłabienie systemu odpornościowego i zaburzenie procesu fagocytozy bakterii. Dochodzi do stałego obniżenia poziomu limfocytów CD8+, wzrostu poziomu komórek T CD4+ i zakłócenia procesu prezentacji antygenów limfocytom T pomocniczym. Bakterie Bartonelli podczas przewlekłej infekcji aktywnie tłumią odpowiedź immunologiczną gospodarza.
Źródło:
Stephen Harrod Buhner: “Healing Lyme Disease Coinfections: Complementary and Holistic Treatments for Bartonella and Mycoplasma.”
Stephen Harrod Buhner: “Pokonaj boreliozę. Naturalne sposoby zapobiegania I leczenia boreliozy I jej koinfekcji.”
Violetta Zając, Jolanta Szymańska, Alicja Buczek: „Bakterie z rodzaju Bartonella – współczesny stan wiedzy.”